فرسایش خاک باعث شسته شدن مواد غذایی، کاهش حاصلخیزی و آلودگی منابع آب می گردد. بنابراین آگاهی از میزان تغییرات و نحوه انتقال مواد غذایی توسط آب های جاری از اهمیت بالایی برخوردار است. پژوهش حاضر به منظور تحلیل هدررفت فسفر در 5 واقعه بارش و ارتباط آلودگی نگار فسفر و آب نگارهای این وقایع بارش در حوزه آبخیز کجور صورت گرفته است. نتایج نشان دهنده حداقل و حداکثر هدررفت فسفر به ترتیب 321.26 و 6707 گرم و متوسط 2620 گرم می باشد. همچنین بررسی آلودگی نگارها بیانگر وقوع زود هنگام اغلب آن ها در مقایسه با آب نگارها و طبعا ایجاد حلقه های سنجه ساعت گرد بوده است. نتایج به دست آمده هم چنین بر ضرورت مطالعات تفصیلی در مقیاس رگبار و پایه های زمانی متفاوت با توجه به هدف بررسی تأکید دارد.

امروزه، مدل های دینامیک، به عنوان مهم ترین ابزار بررسی پدیده فرسایش و رسوب گذاری، به دلیل دخالت عوامل زیاد و پیچیده بودن فرایند این پدیده مد نظر قرار گرفته اند. از این رو، تحقیق حاضر با هدف مدل سازی تغییرات روزانه رسوب حوزه آبخیز کجور، با استفاده از آمار بارندگی، دبی، و رسوب روزانه طی سال های 1386 تا 1389 انجام شد. فرایند مدل سازی برای کلیه داده ها به صورت یک جا و دسته بندی ماهانه و فصلی آن ها در اشکال خطی و غیرخطی صورت گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که مدل های روزانه روابط خطی و غیرخطی مناسبی ارائه نکردند و تقسیم بندی ماهانه و فصلی وقایع به دست یابی به روابط مناسب تری با ضریب تبیین معنی دار در سطح پنج درصد و خطای نسبی کمتر از 40 درصد در بین معادلات به دست آمده منجر شد. رسوب روزانه حوزه آبخیز کجور از دبی روز واقعه و چهار روز قبل تاثیر پذیرفت و در 80 درصد معادلات انتخابی ماهانه و فصلی دبی روز واقعه موثر ترین عامل انتقال رسوب در منطقه بود. در ماه های تیر، شهریور، آذر، و اسفند و فصل پاییز مدل های غیرخطی و در سایر ماه ها و فصول مدل های خطی برازش بهتری با داده ها داشتند.

سابقه و هدف: مسئله فرسایش خاک و تولید رسوب در آبخیز می تواند مشکلات چالش برانگیزی در مسائل محیط زیستی، اقتصادی-اجتماعی ایجاد کند. آگاهی از الگوهای توزیع مکانی و زمانی فرسایش خاک، اقدامی مؤثر به منظور تعیین برنامه ها و اولویت بندی راه کارها در جهت اجرای برنامه های حفاظت خاک در سطح حوزه آبخیز است. حال با توجه به این که روش های زیستی مبتنی بر شرایط حاکم بر بوم سازگان است، اهمیت ویژه ای در مهار فرسایش خاک در مراحل ابتدایی دارد. باوجوداین، استقبال لازم از مدیریت زیستی فرسایش خاک به سبب عدم الگوی اجرایی مناسب توسط کارشناسان اجرایی صورت نگرفته است. ازاین رو، پژوهش حاضر باهدف مدیریت زیستی فرسایش در بخش مرتعی حوزه آبخیز کجور واقع در استان مازندران به سبب غلبه فرسایش توزیعی و قابل مدیریت انجام شد. مواد و روش ها: به همین منظور ابتدا واحد های کاری از تلفیق لایه های ارتفاع از سطح دریا، شیب و زمین شناسی در حوزه آبخیز کجور تعیین شد. سپس وضعیت فرسایش خاک بر اساس جدول امتیازدهی عوامل هفت گانه مدل BLM، در واحدهای کاری مرتعی بر اساس بازدید میدانی، تفسیر تصاویر ماهواره ای و نظرات کارشناسی تکمیل شد. در مرحله بعد به منظور مقایسه اندازه گیری میدانی و استفاده از داده های سنجش ازدور، نقشه شاخص سطح برگ تهیه شد. سپس منحنی آمبروترمیک و هایترگراف و نقشه اقلیمی-زیستی برای آبخیز موردمطالعه تهیه و درنهایت با استفاده از رویکرد استفاده تلفیقی از گونه های رقابتی (C)، گونه های مقاوم به تنش (S) و پیشتاز (R)، گونه های مناسب از مجموعه فهرست گونه های غالب منطقه ارائه شد. نتایج: ابتدا در مجموع 15 واحد کاری در کل حوزه آبخیز کجور مشخص و برنامه اجرایی اقدامات مدیریتی زیستی تنها در شش زیرآبخیز با غلبه پوشش مرتعی متمرکز شد. ارزیابی جدول BLM با توجه به واحد های کاری مرتعی نشان داد از بین شش واحد کاری مرتعی حوزه آبخیز کجور، سه واحد کاری در وضعیت فرسایشی کم و سه واحد کاری در وضعیت فرسایشی متوسط است. علاوه بر آن، وضعیت کلی فرسایش خاک در بخش مرتعی آبخیز مطالعاتی با امتیاز 16/37 در طبقه کم قرارگرفته است. هم چنین بررسی نقشه های سیمای فرسایش و شاخص به دست آمده حاکی از تطابق اندازه گیری های میدانی با داده های سنجش ازدور داشت. مطابق نمودار آمبروترمیک ماه های خرداد تا شهریور خشک بوده و دراین بین ماه مرداد خشک ترین ماه سال در منطقه موردمطالعه بوده است. هم چنین کشیدگی منحنی هایترگراف حاکی از دامنه تغییرات دمایی زیاد و تغییرات بارش یکنواخت تر در منطقه است. در همین راستا توزیع مساحت در چهار طبقه اقلیمی-زیستی سطح حوزه آبخیز کجور به یک میزان است و با توجه به طبقات باید برنامه ریزی و مدیریت فرسایش موردتوجه قرار گیرد. در ادامه گونه ها با توجه به رویکرد CSR شامل پولک، جاروعلفی، درمنه دشتی، شبدر قرمز و علف بره انتخاب و پهنه بندی استفاده از آن ها ارائه شد. نتیجه گیری: پژوهش حاضر باهدف ارائه الگوی اقدامات مدیریتی زیستی فرسایش در بخش مرتعی حوزه آبخیز کجور انجام شد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که می توان فرسایش خاک را در 40 درصد از مساحت اراضی مرتعی از طریق روش های مبتنی بر اقدامات مدیریتی زیستی مهار کرد. شایان ذکر است استفاده از اقدامات مدیریتی زیستی فرسایش نیازمند بررسی های جامع و همه جانبه ای است که می بایست با در نظر گرفتن بخش های مختلف بوم‎سازگان‎ آن را موردتوجه قرارداد.

فرآیند فرسایش خاک نقش کلیدی در هدررفت ماده آلی از سطح حوزه های آبخیز دارد. از این رو مطالعه مواد آلی همراه رسوبات برای برنامه ریزی های حفاظت آب و خاک و آبخیزداری از اهمیت بالایی برخوردار است. این پژوهش به منظور بررسی هدررفت ماده آلی در حوزه آبخیز کجور انجام شده است. به این منظور نمونه برداری از رسوبات معلق و مواد آلی همراه آن در رودخانه به روش انتگراسیون عمقی طی وقایع بارش صورت پذیرفت. نتایج این پژوهش نشان داد طی 8 واقعه ثبت شده حدود 57 تن ماده آلی همراه رسوبات حمل شده است که در هر رگبار 48 گرم در یک کیلوگرم رسوب را شامل می شدند.

تولید رسوب بازتاب کاملی از تعامل بین اجزای مختلف حوزه آبخیز است، بنابراین می تواند برای درک وضعیت حاکم بر آن مورد استفاده قرار گیرد. تخمین فرسایش و رسوب با مدل های برآورد سالانه در بسیاری از موارد نمی تواند مبنای درستی برای طراحی سازه های هیدرولیکی و آبخیزداری محسوب شود، از این  رو تخمین بار رسوب معلق ناشی از وقایع بارندگی های منفرد ضروری است. بررسی تغییرات زمانی رسوبات معلق در قالب رسوب نگارها به عنوان یک ابزار مهم در مدیریت منابع آب و خاک حوزه آبخیز محسوب می شود. حال آنکه تهیه آنها در شرایط واقعی مشکل و هزینه بر بوده و شیوه های کاربردی تهیه رسوب نگارهای مصنوعی نیز کمتر مورد توجه قرار گرفته است، از این رو تحقیق حاضر با هدف تعیین دقت روش ساده زمان - مساحت در تهیه رسوب نگار در حوزه آبخیز جنگلی دانشگاه تربیت مدرس به مساحت 13263 هکتار انجام شد. سپس مدل زمان - مساحت پس از تعیین ورودی های ضروری شامل منحنی همزمان تمرکز و متغیرهای موردنیاز رابطه جهانی فرسایش خاک و روندیابی فرسایش ایجاد شده در هر منطقه و با لحاظ نحوه توزیع باران در سطح آبخیز اجرا و کارآیی آن در شبیه سازی مولفه های مختلف هشت رسوب نگار مشاهده ای طی پاییز 1387 ارزیابی شد. تحلیل نتایج حاصل از بکارگیری مدل زمان - مساحت بیانگر عدم دقت روش مذکور در برآورد ناشی از رسوب رگبار در منطقه مورد مطالعه بوده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

تحقیق حاضر با هدف برآورد هدر رفت مواد آلی در حوزه آبخیز کجور واقع در جنگل های هیرکانی پایه ریزی شده است. یدین منظور برداشت نمونه آب و رسوب معلق و مواد آلی همراه آن، با استفاده از روش انتگراسیون عمقی به عمل آمد. نمونه برداری از جریان رودخانه طی وقایع بارندگی به وسیله نمونه بردار دستی و از نقطه ثابت صورت گرفت. نتایج تحقیق حاضر مبین تاثیرپذیری بالای هدر رفت ماده آلی از فرسایش خاک می باشد. همچنین نتایج مدل سازی بین مقادیر هدر رفت ماده آلی، غلظت رسوبات معلق و دبی جریان حاکی از عدم اطمینان د ربرآورد میزان هدر رفت ماده آلی به وسیله دبی جریان بوده در حالی که با داشتن مقدار غلظت رسوب می توان با ضریب همبستگی و خطای تخمین به ترتیب 95 و 24 درصد میزان ماده آلی همراه رسوبات را به دست آورد. نتایج تحقیق حاضر زمینه ساز استفاده از روش مزبور در ارزیابی هدر رفت مواد آلی در منطقی با شرایط حاکم مشابه می باشد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تغییرپذیری مکانی تعامل برخی صفات خاک با زمان شروع رواناب در پائین دست حوزه آبخیز جنگلی آموزشی و پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس (کجور) در جنوب شرقی شهرستان نوشهر انجام شد. شبیه سازی باران با استفاده از یک دستگاه شبیه ساز باران پمپی با شدت حدود 1.6 میلی متر بر دقیقه در دو ویژگی توپوگرافی تندی و جهت شیب انجام شد. مدت زمان شروع شبیه سازی باران تا زمان ایجاد رواناب زمان شروع رواناب در نظر گرفته شده و ارتباط آن با صفات خاک شامل درصد مواد آلی، رس، لای، شن، رطوبت پیشین خاک و وزن مخصوص ظاهری خاک مورد ارزیابی قرار گرفتند. بعد از آزمون نرمال بودن داده ها، همگنی واریانس ها و معنی دار شدن آنالیز واریانس داده های به دست آمده، هم بستگی صفات خاک و زمان شروع رواناب از طریق آزمون هم بستگی پیرسون در نرم افزار SPSS18 بررسی شد. نتایج نشان داد که صفات خاک بایک دیگر هم بستگی خوبی داشته، حال آن که در بین صفات خاک مورد ارزیابی در سطح احتمال پنج درصد، تنها مواد آلی علاوه بر ویژگی های توپوگرافی با زمان شروع رواناب دارای هم بستگی مثبت بوده است. بیش ترین زمان شروع رواناب در پلات های 44 درصد غربی در حدود 70 ثانیه با بالاترین درصد مواد آلی (5.9 درصد) اندازه گیری شد. در مجموع نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که زمان شروع رواناب نسبت به متغیرهای محیطی حساسیت معنی دار نشان داده است.